Halfmoon Việt Nam: Bộ tam plakat

Hiện tại chúng ta có ba dạng cá plakat được chấp nhận trong các cuộc triển lãm khác nhau trên toàn thế giới. Trong bài viết này, tôi muốn chia sẻ những cảm nghĩ của mình về các dạng betta đuôi ngắn này. Tôi hy vọng bài viết sẽ làm sáng tỏ nhiều điều về sự khác nhau giữa các dạng plakat và tiêu chuẩn của mỗi dạng. Nên nhớ rằng bài viết sẽ ít nhiều trùng khớp với tiêu chuẩn hiện tại của IBC về plakat
.

Cá betta đuôi ngắn rất phổ biến trên thế giới nhờ vẻ ngoài gọn gàng và mạnh khỏe. Chúng có ưu thế hơn cá betta đuôi dài ở bộ vây mạnh khỏe suốt đời và khó nhiễm bệnh thối vây. Cá betta đuôi ngắn hay plakat có quan hệ huyết thống gần gũi với cá betta hoang dã. Trong nhiều thế hệ, các nhà lai tạo Thái đã lai tạo cá hoang dã để phát triển bản năng chiến đấu, kỹ năng, độ bền, kích thước và màu sắc. Công việc lai tuyển chọn đã tạo ra các màu sắc cơ bản và dạng đuôi như chúng ta thấy ngày nay.

Lai tuyển chọn được áp dụng bởi Guy Delaval (Pháp) vào những năm 1980 với những cá thể bình thường mua ngoài tiệm cá cảnh; bởi Paris Jones và Peter Goettner (Mỹ), những người đã phát triển góc đuôi cá betta xòe rộng (lên đến 180 độ). Kể từ khi bìa tạp chí FAMA đăng hình con halfmoon màu xanh ngọc CHENMASWIL mà nó được lai tạo bởi một nhóm các nhà lai tạo quốc tế gồm Laurent Chenot (Pháp), Rajiv Massilamoni (Thụy Sĩ) và Jeff Wilson (Mỹ), dạng đuôi hình chữ D đã chinh phục toàn thế giới! Trong những năm tiếp theo, halfmoon đã hình thành tiêu chuẩn như chúng ta biết ngày nay. Bước tiến này cũng tác động đến sự phát triển của những dạng đuôi khác. Ngày nay, những tiêu chuẩn về cá đuôi đơn và đuôi kép được mô tả một cách lý tưởng với dạng đuôi hình chữ D. Nhưng bạn nên nhớ rằng, một con halfmoon lý tưởng không chỉ dựa trên hình dạng đuôi mà phải có cả ba vây đơn tạo thành một viền tròn cân xứng.

Cá halfmoon CHENMASWIL đoạt giải "Cá Đẹp Nhất" tại triển lãm của IBC ở Tampa, Florida, 1993.

Một con halfmoon lý tưởng theo ý tưởng của Yia Ly (Pháp).

Trong nhiều năm trời plakat truyền thống là dạng duy nhất trong các cuộc triển lãm cá cảnh nhưng cơn sốt HM (halfmoon) đã thúc đẩy sự phát triển của dạng cá đuôi ngắn này. Lai cá HM đuôi dài với plakat (PK) truyền thống đuôi ngắn sẽ tạo ra halfmoon plakat (HMPK). Tương tự như PK, HMPK có dạng bất đối xứng với các đặc điểm kết hợp giữa PK truyền thống và HM. Năm 2005, IBC chính thức phân loại (dạng bất đối xứng) thành PK truyền thống và PK cảnh bất đối xứng bằng việc định nghĩa các tiêu chuẩn riêng biệt cho mỗi dạng. Cả hai có rất nhiều điểm chung nhưng khác biệt ở hai đặc điểm chính: đuôi và vây lưng.

Khi lai tạo cá HM đuôi dài, mục đích chính là tạo ra cá có hình dạng đối xứng, vậy có bất thường không khi cá HMPK được mô tả như là dạng bất đối xứng? Một cách logic, sự ưa chuộng cá PK cảnh gia tăng sẽ dẫn đến việc hình thành một dạng PK khác nữa, PK đối xứng, loại cá đuôi ngắn này hoàn toàn tương đồng với cá HM đuôi dài và thường được gọi là “shortmoon” (tiểu bán nguyệt). IBC đáp ứng với xu hướng này bằng việc phát triển một tiêu chuẩn mà nó được coi như là phiên bản đuôi ngắn của cá HM đuôi dài.

Sự phát triển từ một dạng thành ba dạng PK lẽ dĩ nhiên sẽ gây ra một số nhầm lẫn. Vậy, đâu là điểm giống nhau và khác nhau giữa các dạng này?

Hình dạng chung: như tên gọi, dạng PK bất đối xứng (dù truyền thống hay cảnh) có hình dạng không đối xứng, chủ yếu là vì độ dài của vây bụng và hình dạng của vây hậu môn. Trong khi, PK đối xứng có hình dạng đối xứng và viền ngoài có hình oval.

Thân hình: thân hình của cả ba dạng cá ít nhiều giống nhau. Điều quan trọng là thân hình phải tương xứng với vây. Một cách lý tưởng thân phải dày với gốc đuôi to khỏe. Lưng phải trơn tru, không có vết lồi lõm. Phần sau của cá phải gần như đối xứng (giống như hình phản chiếu trong gương). Vảy phải thật đều và đẹp.

Cá PK đen truyền thống (dạng bất đối xứng).

Đuôi: với cả 3 dạng PK, kiểu đuôi lý tưởng phải xòe đủ 180 độ nhưng sự khác biệt nằm ở hình dạng và sự phân nhánh của các tia đuôi. Đuôi của PK truyền thống (bất đối xứng) được phép tròn hay hình con át bích. Theo ý tôi, cá PK truyền thống lý tưởng phải có tia đuôi phân làm 2 nhánh. Nhưng theo tiêu chuẩn của IBC, tia đuôi phân làm 2 hay 4 nhánh đều được chấp nhận. Sự nở rộng của đuôi không phải dựa trên sự phân nhánh của các tia đuôi mà là sự nở rộng của màng vây giữa các tia. Đuôi của PK cảnh bất đối xứng và PK đối xứng có tia đuôi thẳng, cạnh đuôi sắc và hình nửa vòng tròn (chữ “D”). Các tia đuôi thường phân nhánh làm 4 hay hơn (nhưng đừng quá nhiều). Góc xòe đuôi trên 180 độ không được ưa chuộng so với góc xòe đúng 180 độ. Đuôi PK không nên dài quá 1/3 chiều dài thân.

Vây lưng: với cả ba loại, vây lưng không được xếp chồng lên thân và những tia đầu tiên (gần về phía đầu) không được quá ngắn (như thường thấy ở cá mang gen đuôi kép). Vây lưng của cá PK truyền thống (bất đối xứng) phải có dạng nửa vòng tròn và hơi nhọn hay tròn một khối. Vây lưng của PK cảnh bất đối xứng phải có dạng nửa vòng tròn và xòe ra như quạt. Sự nở rộng của vây lưng không phải dựa trên sự nở rộng của màng vây mà là sự phân nhánh của các tia vây. Với PK đối xứng, vây lưng thường hơi vuông nhưng điều quan trọng là kích thước và hình dạng không được ảnh hưởng đến hình dạng chung. Kết quả mong muốn thường đạt được thông qua việc gia tăng các tia vây.

Cá PK cảnh bất đối xứng xanh dương metallic.

Cá PK bất đối xứng màu đồng.

Vây hậu môn: vây hậu môn bắt đầu từ vị trí to nhất của thân (ngay phía sau bụng) và kéo dài đến gốc đuôi. Trường hợp lý tưởng, vây hậu môn nên xếp chồng lên phần dưới của đuôi khi cá giương vây. Ở cá PK truyền thống (bất đối xứng), vây hậu môn có dạng hình thang với phần trước hẹp và phần sau rộng với chóp vây kéo dài. Chiều dài tia cuối cùng luôn gấp đôi kích thước phần dưới của đuôi. Dạng vây hậu môn của PK cảnh bất đối xứng cũng tương tự ngoại trừ chóp vây không được kéo dài. Ở PK đối xứng, vây hậu môn nên có dạng hình chữ nhật và song song với thân. Chiều dài của tia vây cuối cùng nên bằng hay ngắn hơn hai lần so với kích thước phần dưới của đuôi và chiều cao của vây lưng để duy trì sự đối xứng chung.

Vây bụng (kỳ): vây bụng của cá PK truyền thống (bất đối xứng) có thể dày hoặc mỏng. Kích thước tối thiểu phải đạt 2/3 chiều dài thân (đo từ gốc vây bụng đến gốc đuôi) hay dài hơn. Vây bụng của PK cảnh bất đối xứng nên có chiều dài tương tự nhưng to hơn. Khác với các loại PK bất đối xứng, vây bụng của PK đối xứng phải cân xứng với chiều dài của các vây lẻ để đảm bảo sự đối xứng chung

PK cảnh đối xứng rồng đen đồng.

PK cảnh đối xứng đa sắc xanh dương/đỏ.

Nên nhớ rằng các dạng PK là các ý tưởng để hướng đến. Trên thực tế, sự tồn tại của ba dạng PK tạo ra một số khó khăn, đặc biệt là khi phân loại cá dự thi trong các cuộc triển lãm. Việc lai xa giữa các dạng PK hay với cá đuôi dài thường tạo ra các “dạng trung gian” mà chúng thường được coi như là “PK truyền thống”. Sự tồn tại của các dạng PK khác nhau dẫn đến sự hình thành hai loại “PK truyền thống”:

1) “PK truyền thống loại 1” là dạng trung gian giữa PK truyền thống và PK cảnh bất đối xứng. Đuôi của loại cá này thường phân nhánh rất nhiều (từ 4 đến 8 tia) như ở cá PK cảnh bất đối xứng nhưng cạnh đuôi lại tròn như PK truyền thống. Vây hậu môn cũng không nhọn như PK truyền thống nhưng lại dài hơn so với PK cảnh bất đối xứng.

2) “PK truyền thống loại 2” là dạng trung gian giữa PK cảnh bất đối xứng và PK đối xứng. Điểm khó khăn ở đây là hình dạng của vây lưng, vây hậu môn và vây bụng. Vây lưng luôn hơi vuông. Vây hậu môn không hạ thấp xuống như PK cảnh bất đối xứng nhưng cũng không song song với thân như PK đối xứng. Vây bụng cũng có độ dài lơ lửng giữa hai loại.

Nói chung, những con cá như thế này không thể đoạt giải cao ở bất kỳ thể loại nào nhưng thường là chất liệu tốt để lai tạo và xây dựng những dòng cá chất lượng sau này.

PK rồng “dạng trung gian 1”.

PK xanh dương metallic “dạng trung gian 2”.

Tôi hy vọng rằng các bạn cảm thấy thú vị khi đọc bài viết này và nó sẽ giúp các bạn phân biệt các loại PK khác nhau mà ngày nay thường xuất hiện trên thị trường cá cảnh toàn thế giới.

Ghi chú (VNRD)
Còn một điều nữa, cá đá khi xung và giương vây thì đuôi hay cong lên một chút về phía trước. Có ý kiến cho rằng cá Plakat đối xứng khi giương vây không được cong lên như vậy để đảm báo tính đối xứng chung.