 |
| Betta chó đốm cam (Siamimbellis.com). |
Vào mùa thu năm 2004, nhà lai tạo bậc thầy Sarawut Angkunanuwat, người thường được biết dưới tên Siamimbellis, đã trưng bày một con cá màu cam đơn sắc với những đốm khác biệt màu đỏ, cam hay vàng sậm trên vây. Ông gọi dòng cá này là “chó đốm cam” và tôi đã mua vài con từ ông ngay khi chúng vừa xuất hiện.
Sarawut gửi cho tôi 2 con cá đực rất đẹp kèm thêm 2 con cá cái cùng bầy. Trong khi những con cá đực phủ đầy đốm thì các con cá cái lại không có đốm nào cả.
Tôi lai những con cá đực với dòng cá đỏ của mình, thế hệ đầu tiên tạo ra 100% cá đỏ và cambodian, không con nào có đốm, mà có lẽ nếu có thì cũng bị che lấp bởi lớp màu đỏ. Thật không may, tôi không thể tiếp tục lai thế hệ kế tiếp vì bầy cá đã chết hết khi điện bị cắt trong một cơn bão vào mùa đông năm 2004.
Những con cá cái tôi đem lai với dòng màu cam của Ralph Tran. Khoảng 30% cá con xuất hiện đốm đỏ khi được 6 tuần tuổi, khoảng 20% khác xuất hiện đốm đỏ khi trưởng thành.
Dòng betta chó đốm cam được phát hiện một cách tình cờ. Vào năm 2003, Sarawut để ý đến một con cá đuôi voan có đốm lạ ở tiệm cá địa phương; quá ấn tượng, ông yêu cầu tiệm cá cố gắng phát triển dòng cá này. Nhưng họ chỉ lai xa cá đuôi voan đốm với cá HM màu cam và giới thiệu với Sarawut khoảng 18 tháng sau đó. Sarawut đem lai những con HM này với dòng cá nổi tiếng của ông, và nhanh chóng tạo ra những con betta đốm cam tuyệt đẹp.
Nếu nói một cách mạnh bạo thì dòng betta chó đốm có liên quan với cẩm thạch. Tuy nhiên, sự khác biệt giữa chúng đủ lớn để các nhà lai tạo cho rằng chúng có thể là những gen hoàn toàn khác nhau. Sự khác biệt đáng kể nhất là mức độ di truyền. Gen cẩm thạch là gen trội một phần, có nghĩa là nếu bạn lai cá cẩm thạch với cá đơn sắc thì sẽ thu được một phần cá cẩm thạch, một phần cá đơn sắc và một phần cá bướm. Rất hiếm khi nào bạn thu được toàn cá cẩm thạch, ngay cả khi lai hai con cẩm thạch với nhau. Tuy nhiên, gen chó đốm là gen trội, nó ảnh hưởng đến hầu hết những con có vây màu cam hay đỏ. Nó chỉ tác động đến những gen non-red tức cá màu vàng, cam và cá nhị sắc xanh dương/vàng hay xanh dương/cam, mà không tác động lên màu ánh kim hay đỏ. Tôi đoán rằng (nhưng chưa thử bao giờ) nếu lai cá chó đốm cam với cá ánh kim sẽ tạo ra bầy cá con có đốm trên vùng da màu cam ở thế hệ F2.
Một điểm khác biệt nữa là sự ổn định ở cá đốm. Cá cẩm thạch luôn biến đổi hoa văn theo thời gian, đôi khi chúng đổi màu hoàn toàn. Đó là vì tác động của gen cẩm thạch được phát triển bởi Walt Maurus thông qua người phát hiện Orville Gulley. Nhưng ở cá chó đốm cam, các đốm và nốt ở vây hiếm khi thay đổi mà ổn định trong suốt quá trình phát triển của cá.
Từ lâu, có một tuyên bố rằng bởi vì cá đỏ và vàng có chung nguồn gen (màu vàng là đột biến của màu đỏ) nên cả hai không thể cùng xuất hiện ở cá. Tương tự, gen NR1 (vàng) và NR2 (cam) là những đột biến khác nhau của màu đỏ nên cũng không thể cùng xuất hiện. Tuy nhiên, sự xuất hiện của dòng cá mới này đã hoàn toàn loại bỏ giả thuyết trên! Chúng ta không những thấy màu vàng với những đốm màu cam mà còn thấy màu cam hay vàng với những đốm màu đỏ. Dù theo kiểu kết hợp nào thì chúng đều tuân theo một nguyên tắc cơ bản, đó là màu trên các đốm đậm hơn so với màu nền. Chưa hề xuất hiện màu cam với những đốm vàng hay màu đỏ với những đốm cam!
Nhưng cũng có những cách giải thích khác…
Có lần, khi tôi trao đổi về dòng chó đốm với người đoạt giải thưởng lớn của IBC, nhà lai tạo Dan Young, anh đã đưa ra một ý kiến hết sức thú vị về trường hợp “cá melano đốm vàng” tình cờ xuất hiện trong bầy cá của anh nhiều năm trước đây. Vào năm 1999, Young mua con melano đực từ dòng cá của Bonnie McKinley mà qua đánh giá gắt gao của IBC, nó được xếp hạng Cá đực đẹp nhất (BOSM). Nếu xem xét một cách tuyệt đối thì con cá này sẽ không đạt vì nó bị dính màu ánh kim, nhưng trên đường về nhà Young ngồi chung xe với nhà di truyền học và nhà sáng lập IBC, tiến sĩ Gene Lucas, người đã mua một con cá mái vàng tuyệt đẹp từ Jim Williams cũng từ triển lãm đó. Young đã hỏi Lucas cách tốt nhất để xoá bỏ màu ánh kim trên dòng melano của ông và ý tưởng lai melano với màu vàng xuất hiện. Lucas đưa con cá mái để Young lai nó với con cá melano đực của mình.
Bởi vì cá mái màu vàng không mang gen melano, và cá melano đực không mang gen non-red, thế hệ đầu tiên có thể đoán trước toàn là cá đa sắc. Vây của lứa cá này rất tệ nên Young quyết định ngừng thử nghiệm. Một trong những người nuôi cá nhận được bầy này lai tiếp thế hệ F2 nhưng lại không biết cách nuôi. Anh ta bèn đưa cho Young nuôi dùm. Hầu hết số cá này là cá đa sắc nhưng có một con melano đực nổi bật trong nhóm nên được Young đem nuôi trong lọ riêng để quan sát sự phát triển của nó.
Khi nó phát triển hoàn toàn, Young phát hiện thấy những đốm vàng trên đuôi trông giống như loài kỳ giông hổ. Ngay lập tức anh đem cho Gene xem và ông đặt tên nó là “melano đốm vàng”. Khi lai con cá này với những cá mái cùng bầy, họ phát hiện ra rằng tất cả những con melano đều có đốm vàng ở vây, một số trông rất nổi bật. Lucas đã viết một bài về dòng “melano đốm vàng” trên tạp chí FAMA và nó trở nên nổi tiếng chỉ sau một đêm. Những người khác khi lai melano với cá màu vàng đều thu được kết quả tương tự.
Điều thú vị đó là chính Sarawut cũng cung cấp dòng cá “melano đốm vàng” mà một vài con lại có đốm cam thay vì vàng. Màu này làm chúng ta đoán rằng nó có quan hệ với dòng chó đốm cam. Nhưng Sarawut tuyên bố hai dòng không hề có quan hệ với nhau và cá melano đốm vàng của ông là kết quả lai xa giữa melano với NR (cam và vàng).
Tuy nhiên, sự phát triển độc lập của melano đốm vàng và chó đốm cam không có nghĩa rằng chúng không có quan hệ di truyền. Những đốm đặc trưng bằng cách nào đó có liên quan đến gen NR đột biến. Trong bài viết của tiến sĩ Lucas cho báo FAMA, ông phát biểu rằng ông không rõ gen nào gây ra sự đột biến. Có giả thuyết cho rằng đó là gen nhánh (split gene) nhưng tỷ lệ di truyền bác bỏ giả thuyết này. Gần đây, tôi có hỏi tiến sĩ Leo Buss thì ông trả lời như sau: “Quan sát những cái vây này dưới kính hiển vi rất thú vị. Về mặt sinh học, tôi không khó khăn để giải thích về những chấm đỏ ở cá NR. Vấn đề đối với tôi đó là: những đặc điểm bề ngoài xét ở cấp độ tế bào? Đâu là kiểu mẫu di truyền? Cả hai đều đã được giải đáp - dẫu vẫn cần được nghiên cứu đầy đủ hơn.”
Mặc dù nổi bật và quyến rũ, các nhà lai tạo vẫn gặp nhiều khó khăn khi đem cá chó đốm tham gia triển lãm. Các đốm được xem như là lỗi theo tiêu chuẩn của IBC đối với thể loại cá đơn và nhị sắc. Hiện tại, các đốm ở cá cũng xuất hiện chưa đủ nhiều để có thể xếp chúng vào thể loại cá Hoa văn. Chỉ có một vài thành công khi tham gia vào các thể loại tự do, dạng vây và dạng màu.
Có thể một ngày nào đó người ta sẽ khảo sát cá chó đốm ở cấp độ gen và cho chúng ta biết cấu tạo của chúng ra sao. Cho đến khi đó, tôi hy vọng rằng mọi người vẫn tiếp tục lai tạo và phát triển dòng cá này. Tôi cũng khuyên là nên cẩn thận đối với dòng cá chó đốm. Hãy giữ chúng tách biệt với những dòng cá khác nếu bạn không muốn dòng NR đơn sắc của mình bị dính những đốm lạ!
Bài viết cùng thể loại:
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét